TRAFİKTE ŞİDDET
Prof. Dr. İbrahim Balcıoğlu
Uzm. Dr. Ayhan Akcan
PDR Uzm. Nilüfer Özbek
Trafikte kuralsızlık daha da kötüsü silah çekme…
Geçmişten günümüze süregelen “Trafik Psikolojisi” ile ilgili araştırmalara göre, sürücüler tarafından trafik kurallarına uyma davranışı trafik polisleri olduğunda gözlemlenebilmektedir. Trafikte şiddet ise öfkeli sürücüler ve hem öfkeli hem silahlı sürücüler tarafından dikkate değer olmaktan çok daha ileri bir noktaya getirilmiştir. Bu çalışmada öfkeli sürücülerin trafikteki negatif davranışları ve sebepleri, dünya çapında yapılmış araştırmalar temel alınarak anlatılmaktadır. Öfkeli sürücülerin davranışlarının tespitinin rutin olarak yapıldığı ve yapılabileceği, “Sürücü Davranış Analizi” diye adlandırılan psikiyatrik muayene sürecinin anlatılmasıyla ele alınmaktadır.
Çocuk önce görsel yeteneklerle etrafını algılar, ne olup bittiğini hafızada tutamaz. Annenin sesini duyar ve annenin varlığını hisseder. Ardından anne olmasa da anne varmış gibi hisseder. Bu özellik “represantasyon oluşturma” olarak bilinir. Bu “personele” durumdan “depersonele” duruma geçişler için ilk deneyimdir. Yani ortamda kural koyucular olmasa da kurallara uymayla ilgilidir. Daha ileri dönemde annenin babanın koyduğu kurallar, fiziki koşullara bağlı süreçler, süperego gelişimi gerçekleşir. Toplum süperego gelişimi noktasında nerede ise o toplum o kadar ileri düzeydedir. İnsanlar birbirlerine saygılı, hukukun üstünlüğünü temel yaşam biçimi edinilmiş, kuralların ve yasanın hakim olduğu, huzurlu, kaliteli ve gelecek kaygısı olmayan toplumdur.
Bizler bu konuda maalesef henüz sınıfını geçmiş durumda değiliz. Trafik kurallarına riayet trafik polisi olduğunda var. Trafik polisi olmadığında kuralda yok. Okulda hastanede ve kışlada da öğretmen, doktor veya komutan yoksa disiplinde yok.
Trafik ortamında şoförlerin nasıl davrandıklarının tespit etmeyi amaçladığımız çalışmada; trafikte bir polis aracı yakınınızdan geçiyorsa, bir trafik polisi aracınızı yolun kenarına çekmenizi işaret ediyorsa, gizli bir noktadan trafiği izleyen bir polis aracı görüyorsanız ve radarla hız takibi yapan polis aracının yanından geçerken sizi nasıl etkiler? Sorularına tamamı hiç kızdırmaz yanıtı vermişler ve ortamda polis olduğunda istenilen sürücü davranışını yapma eğiliminde olduklarını belirtmişlerdir.
Bakırköy Psikoteknik Değerlendirme ve Trafik Danışmanlık Merkezi’ne 2001–2003 yıllarında başvuran yaklaşık 3000 sürücünün değerlendirilmesinde; ehliyeti geçici süre alınan bu sürücülerin %92’si ehliyetsiz oldukları sürede araç kullandıklarını ve bunların sadece %2’sinin trafik kontrollerinde yakalandıklarını ve ehliyetsiz araç kullanmaktan cezaya maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.
Fakat ehliyetsiz araç kullanmaları ehliyetli kullanmaları ile karşılaştırıldığında ehliyetsiz araç kullanmalarının o kişiye tam eksiksiz trafik kurallarına uymayı ve önceki araç kullanmalarının da ne kadar tehlikeli ve riskli olduklarını fark etmelerini ve araçsızda trafikte seyahat edebileceklerini öğrendiklerini belirtmişlerdir.
Trafikte silah çekme ise en vahim olan durumdur. Trafikte diğer sürücülere düşmanca duygular hissetmek ve aynı anda üstünde veya arabanın torpido gözünde silah bulundurmak az da rastlanan durum değildir. İstanbul Adli Tıp Kurumunda 2002 yılında incelemeye alınan ateşli silahlarla işlenmiş suçlarla ilgili silah verilerine göre silah sahibi insanların silahlarını nasıl muhafaza ettikleri sorulduğunda %6’sı arabada ve % 34’ü de üzerinde silah taşıdıkları anlaşılmıştır. Ticaret amaçlı şehirle arası seyahat veya taşımacılık yapanlarda bu oran daha da yüksektir. Silah verileri bakımından bize benzeyen Amerika’daki Arizona eyaletinde yapılan benzer çalışmada sürücülerin %11’inde aynı zamanda silah da vardır. Bunların %4’ü sürekli ve %7’i ise bazen arabada silah bulundurmaktadır. Bizde ise sürücülerin %2’si sürekli %4’ü bazen silahlı seyahat etmektedirler. Günde ortalama Türkiye’de 8 milyon araç trafiğe çıkmaktadır ve toplamda her gün hareket halindeki 280 000 araçta aynı zamanda silah da var demektir.
Tabi arabasında silah olan her kişi diğer sürücüye silah çekmemektedir. Bu durum öfkeli sürücüler için geçerlidir. Öfkeli sürücü trafikte sinirlendiğinde önce açık bir şekilde el kol hareketleriyle diğer sürücüye bağırmakta küfür etmektedir. Eğer diğer sürücü cevap verir veya dalaşmaya devam ederse kullandığı araçla diğer sürücüyü çok yakın takip edip sıkıştırmaktadır. Sonrada silahı çekip diğer sürücüye doğrultmakta veya teşhir edici davranışlara girmektedir. Bazen ateş etmekte hatta arabanın tekerleklerine sıkmaktan da geri kalmamaktadır. Burada en büyük risk grupları özellikle erkek genç erişkin ve arabada silah bulunmasıdır. Yunanistan Teknoloji Eğitim Enstitüsü Sosyal Hizmet departmanı tarafından genç erişkinlerin trafikte risk taşımaları konusunda yapılan araştırmada; “genç yaş”ın (özellikle 18-24) trafikte kural ihlalleri ve rahatsızlık yaratma ile doğru orantılı olduğu, hatta kural ihlallerinin özellikle eğlence için yapıldığı yer almış ve bunun sonucu olarak da trafikte kaza ve şiddete sebebiyet verdiği açıklanmıştır.
Hawai Üniversitesi’nin psikoloji kliniğinin öfkeli sürücülerle ilgili yaptığı çalışmalarda, her yıl Amerika’da 180 milyon lisanslı sürücünün 5 milyon civarının sürücülerle olaya karıştığı, 45 milyon sürücünün ise silahla ölüme sebebiyet verdiği açıklanmıştır. Bunun üzerine sürücülerin öfkelenmelerinin sebepleri ile ilgili yaptıkları araştırmaların sonucunda vardıkları nokta ve açıklamaları şu yöndedir: Sürücüler trafikte temel olarak birbirleriyle yarış içerisinde olup; duruma kazanmak ve kaybetmek olarak baktıklarından, kullandıkları dil ağırlaşmakta, şerit değiştirmelerine izin vermeyerek provakasyona sebebiyet vermekte ve intikam duygusu ile birbirlerini tehdit etmektedirler. Hawai Üniversitesi psikoloji bölümü, sürücülerin yaşadığı bu durumun ahlak eğitiminin eksik kalmasından kaynaklandığını dile getirmektedir. Sürücülerin sahip olabilecekleri agresif dürtüleri doğru bir şekilde, süperego gelişimine uygun olarak karşılamaları gerektiğini söylemektedir.
Sürücü Davranış Analizi
Türkiye’de de öfkeli sürücü davranışı rutinde tespit edilebilir, bunun için yapılması gereken “Sürücü Davranış Analizi”dir. Bir psikiyatrik muayene olan Sürücü Davranış Analizinde amaç, sürücünün araç kullanma esnasındaki olumsuz davranışını tespit edip, nedenlerini ortaya koyup, çözümleme yapmak ve bireysel rapor hazırlamaktır.
Analizin ilk aşaması
A.“Trafikte Öfke Boyutu”na bakılır;
Trafikte insan davranışı ile ilgili çalışmacılar tarafından kullanılan ve Trafikte Öfke Boyutu diye isimlendirilen muayenede sürücünün,
1- Trafikte sürekli öfkelenme hali
2- Trafikte engellendiğinde öfkelenme
(önündeki araç yeşil ışıkta hareket etmez ise, park etmek için hazırlanır iken başka biri park ederse, Öndeki araç egzozundan kötü duman çıkarırsa, öndeki geniş araç görüşünüzü engelliyor ise, vb.)
3- Tehlikeli araç kullanma
(Yol koşullarına göre çok hızlı araba kullanma, Arkadaki aracın tampona değecek kadar yakın sürme, sürekli şerit değiştirme, çapraz aradan öne geçme, kırmızı ışıkta geçme, hız sınırının üstünde gitme, sağdan geçme, vb.)
4- Trafikte saygısız davranma
(Araç kullanma biçimine bağırma kızma, küfür etme, korna çalma, sıkıştırma, inatlaşma, hata yapmaya zorlama, silah çekme, gece farlarını kısmama, sürekli uzun farlarını yakma, vb.)
5- Yol koşullarına veya olumsuz fiziki koşullarda öfkelenme
(Araç derin çukura girdiğinde, yol yapımı esnasında, öndeki araç çakıl fırlattığında, araç birden trafikte sıkıştığında, yolda sürekli olarak tümsekler varsa, vb.)
6- Trafikte yavaşlamak zorunda kalındığında öfkelenme
(caddenin ortasında yavaş yürüyen yaya, en sol şeridi işgal eden ve yavaş giden araç, önde traktör veya bisiklet varlığında, vb.)
7- Ortamda trafik polisi olduğunda öfkelenme
(Polis aracı yakından geçiyorsa, bir polis aracı yolun kenarına çekilmenizi işaret e diyorsa, gizli noktada trafiği izleyen polis aracını fark etme, radarla hız tespitinde, vb.)
Analizin ikinci aşaması
B.“Trafikte impulsif, kontrolsüz içinden geldiği gibi isteklerine göre davranma biçimi” olup olmadığının tespiti yapılır. Bu değerlendirmede araştırılan alt özellikler şunlardır;
1- Trafikte plansız, kontrolsüz davranma;
Geleceği dikkate almaksızın o ana göre davranma biçimi ön plandadır. Başlangıçta kaybetmeyi yaşam biçimi yapma, şanslıysam mutluyum felsefesine inanma, zaman kavramına çok bağlı kalmama.
2- Refleks olarak davranma, içinden geldiği gibi dürtüsel davranma;
Düşünmeden hareket etme, çabuk sıkılma, anlık tepki verme, çabuk inatlaşma, çabuk pes etme, çok gereksiz yorulmaksızın hızlı konuşma, birden hızlanma.
3- Dikkatsiz hareket etme
Düşüncelerin çabuk dağılması, kolay konsantre olamama, sabit düşünceli olma, konuya odaklanmada ana temaya gelmekte zorlanma, kolayca dikkat çekebilirliği, vb.
Analizin üçüncü aşaması
C.Psikolojik rahatsızlığının tespit edilmesi
ü Depresyon
ü Olumsuz benlik
ü Korkular fobik kaçınmalar
(yalnız kalamam, yükseklik korkusu, köprüden, tünelden geçememe)
ü Cinsel kimlik algı düzeyi
ü Cinsel sapmalar
ü Paranoid, kıskanç, aşırı şüpheci yapı
ü Kişiler arası duyarsızlık
ü Sürekli beden yakınması şikâyeti belirtme
(İnatçı baş ağrısı, migren, yaygın kas ağrıları, tedaviye yanıt vermeyen mide bağırsak şikâyetleri, tikler, vb.)
ü Genellikle panik, sıkıntılı, kaygılı, takıntılı düşüncelerle hastalık düzeyinde uğraşma.
ü Genel olarak insanları sevmeme, düşman gözüyle bakma, hep kötülük gelecek beklentisi ile tetikte durma sürekli tedirginlik hissetme.
Analizin dördüncü aşaması
Son olarak sürücü davranışlarını etkileyebilecek,
D. “Kişilik Özellikleri”ne bakılır;
- Kaçıngan kişilik
(inisiyatif kullanamaz, iddialı olamaz, silik karakterlidir, yolcuların istekleriyle uğraşır durur, vb.)
- Bağımlı kişilik
(Baba-oğul sürücüdür, her şeyi babaya veya bağımlı olduğu kişiye sorar, yalnız kalamaz, vb.)
3. Aşırı kuralcı, titiz kişilik
(Koltukların kılıfları hiç atılmaz, yerlerde gazete kağıtları sürekli vardır, sigara içilmez, sürekli uyarır, arabaya bindiğinize pişman eder, vb.)
4. Pasif agresif
(Yolcuların sataşmalarına-kavgalarına müdahale etmez, müdahale ederse her ikisini de araçtan dışarı atar, kolay kolay kaza yapmaz, yaparsa çok ciddi kaza yapmaya adaydır, bir pire için yorgan yakan karakterdedir, vb.)
5. Kaderci, telkine açık olma hali
Nereye çekersen oraya gider, her yerde mola verir, müşteriyi memnun etmeye çalışırken ölçüyü kaçırır, çocuklar kolayca yönlendirir, çocuklara simit, şeker, sakız her şey alır, hayır diyemez, iyilik meleği gibidir, çocukların en çok sevdiği sürücü tipidir.
6. Hız tutkunu yarış meraklısı iddialı ve tehlikeli sürücüler
Araba delisidir, çok sık araba değiştirirler, sürekli arabasından diğerlerin arabaları ile kıyaslama yaparak bıktırırcasına bahsederler, araba renkleri hemen fark edilir, karanlıkta bile siyah gözlük kullanırlar, kendisinden bahsedilmesinden hoşlanırlar.
7. Sınır Kişilik
Spor, tehlike meraklısı, rallici, kendine aşırı güvenen, intihar ve ölümü hiç tehlike olarak algılamayan, intihar sürüşü yapabilecek karakter.
- Psikopat kişilik
Sürücü belgesi kullanmaz, trafik kurallarına hiç uymaz, zora gelemez, genellikle ehliyeti yoktur. Ehliyetsiz kullanır. Her sürücüye hata yaptığında küfreder, hatta arabadan inip kavgaya tutuşur, genellikle karakolluk olur, trafikte silah çeker, trafik polisinin kenara çekmesine aldırmayıp gaza basar çeker gider, trafik cezalarını ödemez, ödese bile makbuzu trafik polisinin yanında yırtar. Genellikle sürücülükten çok korumadırlar. Arabada silah, bıçak, levye her zaman ulaşabileceği yerdedir. Arabayı kullanmaktan öte tehlike anında nasıl davranacağı daha önemlidir.
Sürücü davranış analizi nasıl yapılır?
Sürücü analizi psikoteknik değerlendirme sonrası yapılır. Sürücü karşılandıktan sonra sessiz, kapalı bir odaya alınıp, mümkünse tok, herhangi bir ilaç almamış, uykusuz ve yorgun olmaması istenir. Cep telefonu kapatılır. Testlerin neleri ölçtüğü, kabaca nasıl değerlendirileceği sözel ve yazılı olarak anlatılır. Yapılan değerlendirmenin saklı kalacağı, raporlandırmanın sadece uygun olup, olmadığı şeklinde yapılacağı anlatılır. Bu uygulamanın aynı zamanda kendileri için referans niteliğinde olacağı da bildirilir. Önce kendi kendilerine testleri doldururlar. Ardından testler değerlendirilir, son olarak psikiyatrik görüşmeye alınır. Psikiyatrik görüşmede nihai karar verilir.
Sonuç olarak, “Sürücü Davranış Analizi” ile trafikteki öfkeli sürücülerin olumsuz davranışlarını belirlemek, bunu rutinde tespit etmek ve gerektiğinde rehabilitasyon desteği ile “Trafikteki Şiddet”i engellemek mümkündür.
Siz siz olun sakın sinirlenme, el kol hareketi yapma gibi davranışlara girmeyin. Eğer arabada yüksek sesle müzik dinliyorsanız, bir kez de olsun kırmızı ışıkta geçmekten trafik cezasına maruz kaldıysanız, hızlı araç kullanmaktan hoşlanıyorsanız sizde öfkeli sürücü sınıfına dahilsiniz demektir. Arabanızda silahınız da varsa yukarıdaki davranışları kontrolsüz bir şekilde sergileyebilirsiniz. Bizden uyarması.
KAYNAKLAR
1. Akcan A. “Kent, Trafik ve İnsan Davranışları”, Beykent Üniversitesi 10.Yıl Etkinlikleri Kitabı 2007 Beykent Üniversitesi Yayını s 12, 13.
2. Akcan A. “Trafik ve psikiyatri” isimli panelde “Psikoteknik değerlendirme sonrası psikiyatrik muayene” alt başlık ile konuşma, 11. Anadolu Psikiyatri Günleri 2002, Adana.
3. Akcan, A. “Trafik ve psikiyatri; hızlı sürücü” isimli panelde “Hızlı sürücüde psikiyatrik muayene” alt başlık ile konuşma, 12.Anadolu Psikiyatri Günleri 2003, Elazığ.
4. Chliaoutakis JE, Demakakos P, Tzamalouka G, Bakou V, Koumaki M, Darviri C. J Safety Res. Aggressive behavior while driving as predictor of self-reported car crashes. 2002 Winter; 33(4): 431-43. Department of Social Work, Technological Educational Institute of Crete, Estavromenos, 71500 Heraklion, Greece.
5. Dr. James, L. Written for Innercom -- Newsletter of the Mental Health Association in Hawaii. 1987. Department of Psychology.
6. Miller, M., Azrael D, Hemenway D, Solop FI. Road rage in Arizona: armed and dangerous. Accid Anal Prev. 2002 Nov;34(6): 807-14.' Department of Health Policy and Management, Harvard School of Public Health, Boston, MA 02115, USA.
- Özdeş T. “Ateşli Silahlarla İşlenmiş Suçlar ve Silah Ruhsatı Av Tüfeği Tezkeresi ile Sahiplik Belgesi Alımında Adli Psikiyatrik Muayenenin önemi” Adli Tıp Kurumu uzmanlık tezi, 2003.
--
BENiM MANEVi MiRASIM BiLiM VE AKILDIR!
"Ben, Manevi Miras olarak hiçbir Ayet, hiçbir Dogma,
hiçbir Donmuş ve kalıplaşmış Kural bırakmıyorum.
Benim Manevi Mirasım Bilim ve Akıldır...
Zaman süratle ilerliyor, Milletlerin, Toplumların,
Kişilerin Mutluluk ve Mutsuzluk anlayışları bile değişiyor.
Böyle bir Dünyada, asla değişmeyecek Hükümler getirdiğini
iddia etmek, Aklın ve İlmin gelişimini inkar etmek olur...
Benim Türk Milleti için yapmak istediklerim
ve Başarmaya çalıştıklarım ortadadır.
Benden sonra Beni benimsemek isteyenler,
bu temel eksen üzerinde Akıl ve İlmin rehberliğini
kabul ederlerse, Manevi mirasçılarım olurlar."
ℂ⋆ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ℂ⋆
Grup mail adresi: makarna@googlegroups.com - Grup yöneticisi: makarna+owner@googlegroups.com - Grup anasayfa: http://groups.google.com/group/makarna - Gruba üyelik: makarna+subscribe@googlegroups.com - Grup üyelik iptal: makarna+unsubscribe@googlegroups.com
---
Bu e-postayı Google Grupları'ndaki "MAKARNA" adlı gruba abone olduğunuz için aldınız.
Bu grubun aboneliğinden çıkmak ve bu gruptan artık e-posta almamak için makarna+unsubscribe@googlegroups.com adresine e-posta gönderin.
Daha fazla seçenek için, https://groups.google.com/groups/opt_out adresiniz ziyaret edin.